ظرفیت استراتژیک صنایع چرم و کفش تبریز در جهت نوآوری و طراحی فرهنگی
شرکت‌های بین‌المللی کشورهای توسعه یافته همواره با هم در زمینه‌های اقتصادی رقابت دارند و این رقابت به دلیل توسعه حوزه‌های تولیدی روز به روز در حال افزایش است لذا باعث شده است تا شرکت‌ها و کارخانه‌های کوچک از طرف مردم زیاد مورد توجه قرار نگیرند ولی میتوان با سرمایه‌گذاری در صنایع بومی و دارای زیرساخت مناسب داخلی این کمبود را جبران و با واردات رقابت کرد همچنین با این عمل به هویت بخشی جامعه کمک می‌شود. برای رونق بخشیدن و توسعه پایدار صنایع چرم و کفش تبریز باید با تاکید بر ویژگی‌های بومی و میراث تاریخی صنایع کفش و چرم تبریز، رسیدن به برند و هویت بومی آشنا و جذاب برای مخاطب ایرانی، به روزرسانی تکنولوژی و تولید تجهیزات، به کارگیری خلاقانه طراحی و جاری ساختن نوآوری تدریجی پیاده شود. ظرفیت صنعت چرم و کفش تبریز رابطه‌ی مستقیمی با فعالیت این کارخانه‌ها دارد.
صنعت چرم و کفش تبریز
صنعت چرم و کفش تبریز سابقه درخشان زیادی دارد و با وجود سرمایه‌گذاری کلان در این صنعت آن طور که باید مورد استقبال عموم قرار نگرفته است و واحدهای تولیدی تنها با 40 درصد ظرفیت خود کار می‌کنند. کفش‌های خارجی با کیفیت ضعیف زیادی وارد کشور شده و جایگاه کفش‌های کشورمان را پایین کشیده است علاوه بر این به خاطر نبود حمایتهای قانونی کافی زمینه ساز عدم شکل گیری صنعت و برندهای قابل رقابت با نمونه های خارجی شده است. یک روش اصولی برای رقابت با محصولات با کیفیت شرکت‌های بین‌المللی، پرداختن به صنایع بومی و محلی (تا حدودی ملّی) است و هم از جهتی باعث فراهم ساختن زمینه مناسب برای شکل‌گیری و تقویت گونه‌ای اقتصاد درون‌گرا و مقاوم در برابر فشارهای خارجی می‌شود. لذا جستجو کردن در صنایع با ریشه و سابقه تاریخی می‌تواند در رشد و توسعه رونق اقتصادی بسیار موثر باشد. همین نکته اخیر، به خوبی سرمایه‌گذاری و تاکید بر صنایع چرم و کفش ایران از طریق کنکاش در پیشینه و امکانات بالقوه آن را منطقی و عقلانی می‌سازد.
از چرم به عنوان ماده اصلی و پایه تشکیل دهنده کفش یاد می‌کنند و کاربرد آن در صنعت کفش تبریز دارای قدمت زیادی است. در سال 93 بنا به گزارشی (ایسنا) گفته شده بود که حدود 80 درصد چرم کل ایران از کارخانه‌های فعال تبریز تولید می‌شود. از سوی دیگر برگزاری نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی متعدد و متوالی در سالهای اخیر، تشکیل اتحادیه‌ها و انجمن‌های غیردولتی مختلف، ایجاد ارتباط مستمر و دائم با دانشگاه‌ها و برپایی همایش‌های بین‌المللی علمی و پژوهشی نشان دهنده میل و رغبت به رشد و توسعه صنایع کفش و چرم تبریز و رسیدن به تجارتی پایدار و مستقل می‌باشد.
پیشینه صنعت چرم و کفش تبریز
آثار به جا مانده و کشف شده از تمدن‌های ایران باستان اثبات کرد که صنعت چرم به دوره‌ی قبل از آرایایی‌ها برمی‌گردد. نمونه‌هایی از این آثار مربوط می‌شود به لوازم و لباس‌های چرمی که به همراه اجساد «مردان نمکی» در زنجان کشف شده‌اند این لوازم چرمی نشان دهنده‌ی آن است که در این سرزمین قدمت صنعت چرم به 3 هزار سال قبل بازمی‌گردد. تولید و استفاده از انواع چرم، پوست و تجارت مرتبط با آن در دوران به شرح ذیل رونق بسیار زیادی داشت:
- دوران عباسی
- دوره پس از حمله مغول
- دوران تیموری
- دوران صفوی
- در دوره قاجار علاوه بر تولید و استفاده از انواع چرم، صادرات این محصول به روسیه، عثمانی و هند نیز رونق بسیار زیادی داشت.
در سال 1308 شمسی در شهر تبریز اولین کارخانه چرم‌سازی ایران تاسیس شد لذا به طور قطعی میتوان گفت که تبریز نقطه‌ی شروع دوران صنعتی و مدرن چرم و کفش‌سازی در ایران است و بعد از این شهر، همدان، تهران، اصفهان و برخی شهرهای دیگر در ایران کارخانه‌های کفش چرم را راه‌اندازی کردند.
آذربایجان شرقی در سال 84 با محوریت تبریز حدود ده میلیون دلار در این عرصه صادرات داشته و این میزان در سال 85 به سیزده میلیون دلار رسید، یعنی 90 درصد از صادرات چرم کشور. هم اکنون بزرگترین و مهمترین قطب صنعتی چرم کشور با 290 واحد فعال و توان تولید سالانه 2 میلیون و 500 هزار جلد چرم توسط بخش خصوصی با نام شهرک صنعتی چرم‌سازان در تبریز فعالیت دارند. اما مهمترین عاملی که باعث سقوط صنایع چرم و کفش تبریز می‌شود عدم فعالیت این کارخانجات با ظرفیت کامل آنها یعنی ظرفیت صنعت چرم و کفش تبریز می‌باشد.
مهمترین مسئله‌ای که کارخانه‌های کوچک و متوسط چرم و کفش تبریز برای پیش‌روی به آنها توجه ویژه دارند را میتوان در راستای موارد ذیل بیان کرد:
- به خاطر نبود استراتژی منظم و منسجم جهت حضور در بازارهای ملی و بین‌المللی، طرح‌ها و مدل‌ها قدیمی و کهنه هستند.
- قوانین سختگیرانه و بروکراسی پیچیده اداری از جمله وضع تعرفه‌های بالای مواد شیمیایی اولیه مورد نیاز در فرآیند تولید چرم و کفش.
- دلیل اینکه اکثر شرکت‌ها نمی‌توانند برندشان را ارتقا دهند این است که نسبت به بالا بردن کیفیت محصولات و سرمایه‌گذاری در طراحی خلاقانه و نوآورانه کفش تبریز بی‌توجه هستند. نام و نشان تجاری معتبر رابطه مستقیمی با موفقیت شرکت تولیدی دارد.
- صنایع چرم و کفش ایرانی از بازایابی بین‌المللی محروم است به دلیل عدم دسترسی به هویت معتبر و قابل اعتماد
- روش‌هایی که برای تولید صنایع چرم و کفش داخلی استفاده می‌شود، قدیمی و سنتی هستند لذا امکان تنوع‌بخشی و ظرفیت‌سازی را از کارخانجات مرتبط گرفته است.
نظریه رقابت‌پذیری مایکل پورتر
مایکل پورتر معتقد است که مزیت رقابتی یک بنگاه اقتصادی، باید به عنوان بخشی از یک سیستم گسترده و در ارتباط مستمر با تامین‌کنندگان، توزیع‌کنندگان و همچنین مصرف‌کنندگان نهایی مورد بررسی قرار گیرد.
میتوان رقابت‌پذیری را قابلیت‌ها و توانمندی‌هایی دانست که یک کسب و کار، صنعت، منطقه، کشور دارا می‌باشد و می‌تواند آنها را حفظ نماید تا در عرصه رقابت بین‌المللی نرخ بازگشت بالایی را در فاکتورهای تولید ایجاد نموده و نیروی انسانی خود را در وضعیت نسبتاً بالایی قرار دهد.
بخش عمده‌ی صادرات و تجارت در سطح جهانی در این زنجیره، مربوط به انواع کفش و پایپوش است. پس از آن انواع چرم و کیف و چمدان در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
از نظر پورتر ماهیت رقابت در یک صنعت بستگی به پنج عامل اساسی رقابتی دارد که عبارتند از:
- رقبای صنعتی (رقابت در بین شرکت‌های موجود)
- رقبای بالقوه (تهدید رقبای تازه وارد)
- قدرت چانه‌زنی تامین‌کنندگان
- قدرت چانه‌زنی خریداران
- محصولات جایگزین
فرهنگ، مزیت رقابتی صنایع بومی
یکی از مهمترین دغدغه‌های طراحان صنعتی، علی‌الخصوص در کشورهای جهان سوم و در آغاز هزاره سوم طراحی بر مبنای فرهنگ بوده است. فعالیت‌های بین‌المللی طراحی فرهنگ محور در دو دهه اخیر، نشان می‌دهد که نیاز به طراحی بر مبنای فرهنگ بیشتر شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مطابقت و رابطه ملموسی بین فرهنگ هر منطقه و مصنوعات تولید شده در آن وجود دارد و هر چقدر تولیدات یک منطقه با فرهنگ و آداب و رسوم آنجا هم خوانی داشته باشد بیشتر مورد استقبال قرار خواهد گرفت.
طراحی و ساخت محصولات بر اساس فرهنگ حاکم بر جوامع مختلف به طراحان و تولیدکنندگان کمک شایانی می‌کند تا بتوانند محصولاتی منطبق بر آن فرهنگ تولید کنند؛ بگونه‌ای که در آن منطقه مقبول باشد در نتیجه می‌توانند با شرکت‌های چند ملیتی غربی رقابت داشته باشند.
این حقیقت را نباید کتمان کرد که خلاقیت و ابداع، تنها توسط ذهن و فکر طراح ایجاد نمی‌شود بلکه تعامل کاربران با محصول و زمینه‌های فرهنگی-اجتماعی نیز در ایجاد آن نقش بسزایی دارد. نوآوری بر پایه فرهنگ، الهام بخش ایده‌های نو می‌باشد. سرمایه‌گذاری در صنایع بومی و دارای پیشینه تاریخی مانند صنعت چرم و کفش تبریز نسبت به سایر صنایع شانس بیشتری برای موفقیت دارد. این گونه صنایع علاوه براینکه به یک تولید صنعتی ختم می‌شود دارای بعد فرهنگی اجتماعی است که توجه به آن منجر خواهد شد آن محصول رقابتی شدید و بی بدیل با سایر محصلات داشته باشد.
بررسی و شناسایی نقاط ضعف صنعت چرم و کفش تبریز
بررسی و شناسایی نقاط ضعف صنعت چرم و کفش تبریز و لزوم طراحی نو برای این صنعت از مرحله بازاریابی تا عرضه و فروش آن براساس مدل مزیت رقابت پورتر توضیح داده خواهد شد. بخش خصوصی شهرک چرم سازان تبریز بعنوان بزرگترین قطب صنعتی چرم کشور با 290 واحد و ظرفیت تولید سالانه 2500 هزار جلد چرم فعالیت می‌کند و امروزه این واحدها تنها با یک چهارم توان تولیدی مشغول به فعالیت هستند.
حدود 154 واحد به تولید کفش مشغولند و سالانه شش میلیون جفت کفش چرم تولید می‌کنند. در حالیکه تولید کفش در سطح جهانی دارای تنوع و کیفیت بسیاری است، صنعت چرم و کفش ایران علی‌الخصوص کفش تبریز از این مقوله به دور مانده و از میدان رقابت بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی حذف شده است. محصولات عرضه شده به بازار از سوی کشورهایی مانند چین و ترکیه که تنوع بالایی در رنگ و طرح دارند -که اولین عامل موثر در مزیت رقابت بازار پورتر است – در انواع رده‌های سنی، جسیتی و کاربردی هم در بازارهای داخلی و هم در سطوح بین‌المللی فرصت عرض اندام را از کفش تبریز گرفته است.
تنوع محصولات رقبای بین‌المللی و به روز کردن محصولات آنها بعنوان خلأ و نقطه ضعف بزرگ در کفش و چرم تبریز است. علاوه بر این باید متذکر شد که ورود رقبای جدیدی مانند کشور پاکستان که تلاش می کنند قیمت تمام شده محصولات چرمی خود را تا حد امکان پایین بیاورند می تواند تهدیدی جدی برای تولید کنندگان داخلی باشد. برای بازگشت به چرخه رقابت بین‌المللی باید تغیراتی را اعمال کرد از جمله به روز کردن تکنولوژی قدیمی و پرهزینه‌ی امروزی و آموزش و بکارگیری نیروی انسانی خلاق. همچنین به منظور بالا بردن توان رقابتی صنعت چرم و کفش با سایر برندهای معتبر و معروف خارجی میتوان ارتقای محصولات را با تاکید بر دانش طراحی درون‌زا و استفاده از ایده‌های فرهنگی معنادار انجام داد که خود منجر به جذب و علاقه مشتری ایرانی خواهد شد.
90 درصد چرم تولید شده در کشور برای تولید کفش استفاده می‌شود. با توجه به اصل پنج نظریه پورتر وابستگی افراطی به یک نوع یا گونه تولید و به عبارتی یکنواختی تولید آسیبی جدی به صنایع وارد می‌کند به گونه‌ای که این عدم تنوع باعث حذف تولیدکنندگان از عرصه رقابت و خالی کردن میدان به نفع رقیب می‌شود. محصولاتی که در ذیل معرفی خواهند شد کمک قابل توجهی به خارج کردن صنعت چرم از اتکا به کفش و متنوع کردن صنعت چرم خواهد کرد به گونه‌ای که از هر کدام از گونه‌های این چرم محصولات متنوعی ساخته می‌شود.
انواع چرم
- چرم گیاهی: از تانن (از ریشه‌ی تانن به معنای دباغی) و سایر عناصری که در سبزیجات، پوست درخت و مانند این‌ها یافت می‌شوند، تهیه می‌شود. این نوع چرم انعطاف‌پذیر بوده و رنگ آن قهوه‌ای است.
- چرم جوشانده: نمونه‌ای است از چرمی که با قرار گرفتن در آب داغ، شناور شده و سفت می‌شود. این اتفاق در موم جوشانده و مواد شبیه هم رخ می‌دهد.
- چرم کرومی: از کرومیوم سولفات و دیگر نمک‌های کرومیوم دباغی می‌شود.
- چرم آلدهیدی: با استفاده از ترکیبات گلوتارآلدهید یا اکسازولیدین دباغی می‌شود.
- چرم آلومی: که با نمک آلومینیوم در ترکیب با چسبنده‌های گوناگون و منابع پروتئینی مانند فلوئور، زرده‌ی تخم‌مرغ و غیره‌دباغی می‌شود.
- پوسته خام: با ایجاد تراش‌های نازک روی پوست، شناور ساختنش در لیمو، و کشیدنش در موقعی که خشک شده است درست می‌شود.
نتیجه‌گیری
به منظور کمک به فراهم کردن رونق و شکوفایی اقتصادی منطقه و کشور با توجه به پیشینه تاریخی چرم باید در این صنعت سرمایه‌گذاری ویژه انجام داد و کیفیت چرم سبک و سنگین را ارتقا بخشید. مشکل یکنواختی و عدم تنوع در محصولات ایرانی، با نوآوری‌ها و طراحی، تولید و عرضه‌ی چرم در فرم و رنگ‌های متنوع به گونه‌ای که پاسخ گوی سلایق و نیازهای مشتری باشد برطرف خواهد شد. بدین ترتیب و با این اقدامات به مرور روند تقاضا افزایش خواهد یافت و کارخانجات غیرفعال و تعطیل شده دوباره شروع به فعالیت خواهند کرد. و این تقاضا در کنار بروز کردن محصولات منجر به بازگشت به چرخه رقابت با محصولات چینی و ترکیه‌ای خواهد شد. طراحی‌های نوآورانه و فرهنگ محور، تنوع در طرح و رنگ، محصولات به روز شده و نه صرفا تقلید شده از نمونه‌های خارجی در بلندمدت منجر به خلق برندهای قوی و با ارزش ملی و بین‌المللی خواهد شد.
منبع:
خداشناس، میثم، 1394، صنایع چرم و کفش تبریز: ظرفیت استراتژیک در جهت نوآوری و طراحی فرهنگی، کنفرانس بین‌المللی پژوهشهای نوین در مدیریت، اقتصاد وحسابداری ،،،https://civilica.com/doc/437017
نظرات کاربران